Eş‘arî ve Mâturîdî Cisim Teorisi Üzerine İkincil Literatür

KİTAPLAR

Baffioni, Carmela. Atomismo e Antiatomismo nel Pensiero Islamico. Naples: Instituto Universitario Orientale, 1982.

Baga, Mehmet Sami. İslam Felsefesinde Cisim Teorisi Hikmetü’l-Ayn Geleneği. İSAM Yayınları, İstanbul 2021.

Bulgen, Mehmet. Klasik İslâm Düşüncesinde Atomculuk Eleştirileri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.

Bulğen, Mehmet. Kelâm Atomculuğu ve Modern Kozmoloji. İstanbul: TDV Yayınları, 2018.

Dağ, Mehmet. İmam el-Harameyn el-Cüveynî’nin Alem ve Allah Görüşü. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 1976.

Demir, Osman. Kelâmda Nedensellik: İlk Dönem Kelamcılarında Tabiat ve İnsan. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.

Düzgün, Şaban Ali. Nesefî ve İslam Filozoflarına Göre Allah-Âlem İlişkisi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.

Erdemci, Cemalettin. Kelam Kozmolojisine Giriş. Ankara: Araştırma Yayınları, 2007. et-Tâî, M. Basil. Dakîku’l-Kelâm. Ürdün: Âlemü’l-Kütübi’l-Hadîs, 2010.
Frank, Richard. M.. Creation and the Cosmic System: Al-Ghazâlî and Avicenna.

Heidelberg: Winter, 1992.
Günaltay, Mehmed Şemseddin-Bayın. İrfan. Kelâm Atomculuğu ve Kaynağı Sorunu.

İstanbul: Fecr Yayınevi, 2008.
Hacak, Hasan. Atomcu Evren Anlayışının İslam Hukukuna Etkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat,

2007.
Hassan, Laura. Ashʿarism encounters Avicennism: Sayf al-Dīn al-Āmidī on Creation.

Piscataway: Gorgias Press, 2020.
Hûlî, Yumnî Tarîf. et-Tabîiyyât fî İlmi’l-Kelâm: mine’l-Mâzi ile’l-Mustakbel. Dâru’s-Sıkâfe

li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, Kahire, 1995.
Karadaş, Cağfer. Bakıllânî’ye Göre Allah ve Âlem Tasavvuru. Bursa: Arasta Yayınları,

2003.
Karadaş, Cağfer. Kelâm Düşüncesinde Evren ve İnsan. Bursa: Emin Yayınları, 2011. Munâ, Ebû Zeyd Ahmed. et-Tasavvurü’z-zerrî fi’l-fikri’l-felsefiyyi’l-İslâmî. el-

Müessesetü’l-Câmiiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, Beyrut 1994.
Pines, Shlomo. Beitrage zur islamischen Atomenlehre. Berlin 1936.
Pines, Shlomo. İslam Atomculuğu. çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017. Pines, Shlomo. Mezhebü’z-zerre inde’l-müslimîn. Arapçaya çev. Muhammed Abdülhâdî

Ebû Rîde. Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, Kahire 1365/1946.

Pines, Shlomo. Studies in İslamic Atomism. İngilizceye çev. Michael Schwarz. The Magnes Press, The Hebrew University, Jerusalem, 1997.

Pretzl, Otto. Die frühislâmische Atomenlehre. Isl., 1931.

Uluç, Tahir. İmâm Mâtürîdî’nin Âlemin Ontolojik Yapısı Hakkında Filozofları Eleştirisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.

Wolfson, Harry Austryn. The Philosophy of the Kalam. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1976.

KİTAP BÖLÜMLERİ

Adamson, Peter – Andreas Lammer. “Fakhr al-Dīn al-Rāzī’s Platonist Account of the Essence of Time”. Philosophical Theology in Islam: Later Ashʿarism East and West. Shihadeh, Ayman und Thiele, Jan (Hrsg). Leiden und Boston: Brill 2020, 95-122.

Adamson, Peter. “Fakhr al-Dîn al-Râzî on Void”. In Islamic Philosophy from the 12th to the 14th Century, ed. by Abdelkader Al Ghouz (Mamluk Studies 20). Goettingen: V&R unipress, Bonn University Press, 2018, 505, 307-26.

Adamson, Peter. “Galen and al-Rāzī on Time”. Medieval Arabic Thought: Essays in Honour of Fritz Zimmermann, Warburg Studies and Texts 4, 2012.

Adamson, Peter. “The Existence of Time in Fakhr al-Dîn al-Râzî’s al-Matâlib al-‘âliya”. In The Arabic, Hebrew and Latin Reception of Avicenna’s Physics and Cosmology, ed. by Dag Nikolaus Hasse & Amos Bertolacci (Scientia graeco-arabica 23). Berlin: De Gruyter, 2018, viii- 549, 65-99.

Ataie, Basil. “Time in Islamic Kalâm”. in Christian and Islamic Philosophies of Time, ed. by Sotiris Mitralexis & Marcin Podbielski (Wilmington, DE: Vernon Press, 2018), 121-137.

Bakar, Osman. “The Atomistic Conception of Nature in Ash‘arite Theology”. The History and Philosophy of Islamic Science, Islamic Texts Society, Cambridge 1999: 77-101.

Benevice, Fedor. “The Metaphysics of Muḥammad b. ʿAbd al-Karīm al-Šahrastānī (d. 1153): Aḥwāl and Universals”. Islamic Philosophy from the 12th to the 14th Century, ed. Abdelkader Al Ghouz. Bonn University Press, Göttingen, 2018, 327-355.

Bernand, Marie. “Tabiat Kavramının Kelâmî Eleştirisi”. Din Felsefesi Açısından Mâtûrîdî Geleneki 3. Ed. Recep Alpyağıl. 575-605, İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.

Bulğen, Mehmet. “İmam Mâtürîdî ve Atomculuk”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdiyye Geleneği: Tarih, Yöntem, Doktrin Prof. Dr. Bekir Topaloğlu Anısına, ed. Hülya Alper. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018, 83-122.

Demir, Osman. “Fahreddin er-Razi’de Cevher-i Ferd ve Heyula-Suret Teorileri.” İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Razi, 527-554. İSAM Yayınları, 2013.

Demir, Osman. “Îcî Kelâmında Fizik”. İslâm İlim ve Fikir Geleneğinde Adudüddin el-Îcî, ed. Eşref Altaş. 333-384. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.

Frank, Richard M.. “al-Ahkâm in Classical Asharite Teaching”. De Zénon d’Élée a Poincaré Recueil d’études en hommage a Roshdi Rashed, eds. R. Morelon and A Hasnawi (Les Cahiers du MIDEO), Louvain: Editions Peeters (2004), 753-777.

Frank, Richard M.. “Attribute, Attribution and Being: Three Islamic Views”. Classical Islamic theology: The Ash’arites Texts and Studies on the Development and History of Kalâm, ed. Dimitri Gutas, Hampshire: Ashgate Variorum, 2008, 258-278.

Frank, Richard M.. “Notes and Remarks on the Tabāʿi in the Teaching of al-Māturīdī”. Melanges D’islamologie. Ed. Pierre Salmon. Leiden: E.J. Brill, 1974.

Frank, Richard. M.. “Bodies and Atoms: The Ash‘arite Analysis”. Islamic Theology and Phi- losophy: Studies in Honor of George F. Hourani, ed. Michael E. Marmura, Albany: State University of New York Press, 1984, 39-53.

Hassan, Laura. “Sense Perception in Sayf al-Dīn al-Āmidī: A Theologian’s Encounter with Avicennan Psychology”. In: Bennett D., Toivanen J. (eds) Philosophical Problems in Sense Perception: Testing the Limits of Aristotelianism. Studies in the History of Philosophy of Mind, vol 26, 2020, 161-185.

Janssens, Jules. “Avicennian Elements in Fakhr al-Dîn al-Râzî’s Discussion of Place, Void and Directions in the al-Mabâhit al-Mashriqiyya”. In The Arabic, Hebrew and Latin Reception of Avicenna’s Physics and Cosmology, ed. by Dag Nikolaus Hasse & Amos Bertolacci (Scientia graeco-arabica 23). Berlin: De Gruyter, 2018, viii- 549, 43-63.

Lammer, Andreas. “Two Sixth/Twelfth-Century Hardliners on Creation and Divine Eternity : al-Shahrastânî and Abû l-Barakât al-Baghdâdî on God’s Priority over the World”. In Islamic Philosophy from the 12th to the 14th Century, ed. by Abdelkader Al Ghouz (Mamluk Studies 20). Goettingen: V&R unipress, Bonn University Press, 2018, 505, 233-78.

Mayer, Toby. “The Absurdities of Infinite Time: Shahrastānī’s Critique of Ibn Sīnā and Ṭūsī’s Defence”. Medieval Arabic Thought: Essays in Honour of Fritz Zimmermann / edited by Rotraud Hansberger, M. Afifi al-Akiti and Charles Burnet, Warburg Studies and Texts 4, 2012, 105-134.

Noble, Michael. “Sabian Astral Magic as Soteriology in Fakhr al-Dīn al-Rāzī’s al-Sirr al- maktūm”. in Islamicate Occult Sciences in Theory and Practice (Handbook of Oriental Studies, Section 1 The Near and Middle East 140) (Leiden: Brill, 2020), pp. 207-29.

Pretzl, Otto. “Madhhab jawhar al-fard inda al-mutakallimun fi al-Islam”. Madhhab al- zarra inda al-Muslimin. Ed. Shlomo Pines. al-Qahirah: Maktabat al-Nahḍah al-Miṣriyah, 1946.

Shihadeh, Ayman. “Klasik Eş’ari Antroplojisi: Beden, Hayat ve Ruh”. çev. Güvenç Şensoy. Din Felsefesi Açısın Eş‘ari Gelen-ek-i V (ed. Recep Alpyağıl), İz Yayıncılık, İstanbul, 2019, 1125- 1160.

Thiele, Jan. “Abū Hāshim al-Jubbā’ī’s (d. 321/933) Theory of ‘States’ (aḥwāl) and its Adaption by Ash‘arite Theologians”. in Sabine Schmidtke (ed.), The Oxford Handbook of Islamic Theology, Oxford, Oxford University Press, 2016, 364-383.

Yavuz, Yusuf Şevki. “Mâtûrîdî’nin Tabiat ve İlliyete Bakışı”. Büyük Türk Bilgini İmâm Mâtûrîdî ve Mâtûrîdîlik. Ed. İlyas Çelebi. 54-64. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.

MAKALELER

Adamson, Peter. “Fakhr al-Dîn al-Râzî On Place”. Arabic Sciences and Philosophy, 27.2 (2017): 205-36.

Alper, Hülya. “Yokluk nedir? Seyfeddin el-Âmidî’de Ma‘dûm Kavramı Üzerine Bir İnceleme”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, 28, 33-58.

Altaş, Eşref. “Fahreddin er-Râzî’nin el-Heyûlâ ve’s-sûre Adlı Risalesi: Tahlil, Tahkik ve Tercüme,” Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 1/1 (2014) 51-116.

Altaş, Eşref. “Fahreddin er-Râzî’nin el-Cevherü’l-Ferd Adlı Risalesinin Tahkiki veTahlili”. Nazariyat İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/3 (Ekim 2015) :75-100.

Başaran, Vural. “Cürcânî’de Atom Kavramı ve Felsefesi”. Dört Öge, 15 (2019), 111-122.

Benevich, Fedor. “The Classical Ash’ari Theory of Ahwâl: Juwaynî and his Opponents”. Journal of Islamic Studies, 27.2 (2016): 136-75.

Bernard, Marie. “La critique de la notion de nature (tab‘) par le Kalam”. Studia Islamica 51 (1980), 59-105.

Borrmans, Maurice. “Note sur l’observation de la nature et son utilisation chez Abu Hamid Muhammad Al-Ghazali”. IBLA 1958; 21: 117–152.

Bulgen, Mehmet. “al-Mâturîdî and Atomism”. Ulum: Dini Tetkikler Dergisi = Journal of Religious Inquiries 2/2 (2019), 223-264.

Çurak, Halil. “Şehristânî’nin Ahval Teorisini Eleştirisi”. Universal Journal of Theology 2/2 (2017), 162-174.

Demir, Osman-Arıkan, Mehmet. “Noktaya Dokunmak: Müeyyedzâde Abdurrahman Efendi’nin Cüz’ün lâ yetecezze’ Risalesi’nin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi”. Nazariyat İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 5/1 (Nisan 2019): 133-189.

Demir, Osman. “Basit ve Bileşik: Kelamda Cismin Tanımı ve İbn Kemal’in Tafra Eleştirisi”. Kader 17/1 (2019), 15-35.

Demir, Osman. “Cüveynî’de Ahvâl Teorisi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 20 (2008), 59-78.

Dhanani, Alnoor. “İslam Düşüncesinde Atomculuk”. çev. Mehmet Bulğen. Kader 9/1 (2011), 393-400.

Dhanani, Alnoor. “Kelâm[cıların] Atomları ve Epikürcü Minimal Parçalar”. çev. Mehmet Bulğen. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (MÜİFD) sayı: 40 (2011/1), s. 245- 258.

Dhanani, Alnoor. “The Impact Of Ibn Sīnā’s Crıtıque Of Atomısm On Subsequent Kalām Dıscussıons Of Atomısm.” Arabic Sciences and Philosophy 25, no. 1 (2015): 79–104.

Dhanani, Alnoor. “V/XI. Yüzyıl Kelâm Fiziğinin Problemleri”. çev. Mehmet Bulğen. Kader Dergisi 13/2 (2015): 862-885.

Eker, Nazlı. “İlk Eş’arîler’e Göre Yaratma-Ma’dum Problemi Bağlamında Bir Değerlendirme”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 6/6 (Haziran 2019): 70-78.

Frank, Richard M.. “Eş‘arî Tahlilde Madde ve Atom”. çev. Hüseyin Aydın, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2001), 95-109.

Frank, Richard M.. “The Aš‘arite Ontology: I Primary Entities.” Arabic Sciences and Philosophy 9, no. 2 (1999): 163–231.

Frank, Richard M.. “The Non-Existent and the Possible in Classical Ash‘arite Teaching”, Mélanges Institut Dominicain D’études Orientales (MIDEO), 24 (1980), 1-37.

Griffel, Frank. “The Western Reception of al-Ghazâlî’s Cosmology from the Middle Ages to the 21st Century”. Dîvân, Journal of Interdisciplinary Studies, 16.30 (2011.1): 33-62.

Günaltay, Mehmed Şemseddin. “Mütekellimîn ve Atom Nazariyyesi”. Dâru’l-Funûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası, I, İstanbul, 1341/1925.

Halevi, Leor. “Natural Philosophy and al-Ghazâlî”. Journal of the History of Ideas, 63 (2002): 19-39.

Hassan, Laura. “Sayf al-Dîn al-Âmidî on the Indivisible Part”. SOAS Journal of Postgraduate Research, 6 (2014): 77-98.

Hassan, Laura. “The Encounter of Falsafa and Kalām in Sayf al-Dīn al-Āmidī’s Discussion of the Atom: Asserting Traditional Boundaries, Questioning Traditional Doctrines”. The SOAS Journal of Postgraduate Research, Vol. 6 (2014), 77-98.

Ibrahim, Bilal. “Beyond Atoms and Accidents: Fakhr al-Dīn al-Rāzī and the New Ontology of Postclassical Kalām”. Oriens, 48.1-2 (2020): 67-122.

Kahraman, Hüseyin. “Fâil-i Muhtâr Tanrı Anlayışını Ortaya Koymada Bir Argüman Olarak Cevher-Ârâz Teorisi: Cüveynî Örneği”. Marife 19/1 (2019), 9-22.

Karadaş, Cağfer. “İslâm Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik –teceddüd-i emsâl, halk-ı cedîd, istimrâr, hudûs-ı dâim-”. Usûl İslâm Araştırmaları 8 (2007): 7-22.

Macdonald, D. B. “Continuous re-creation and Atomic Time in Muslim Scholastic Theology”. The Muslim World, (18-1/1928), 6–28.

Macdonald, D. B. “Klasik Dönem Kelâmında Atomcu Zaman ve Sürekli Yeniden Yaratma”. çev. Mehmet Bulğen. Kader Dergisi 14/1 (2016): 279-297.

Marulcu, Hasan Tevfik. “Âlemin Hudûsu Bağlamında Kelâm’ın Kozmolojik Yapılanması”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2006/1, Sayı:16, 77-88.

Mayer, Toby. “The Cosmogonic Word in al-Shahrastānī’s Exegesis of Sūrat al-Baqara”. Journal of Qur’anic studies 16/2 (2014), 1-41.

McGinnis, Jon. “A Continuation of Atomism: Shahrastânî on the Atom and Continuity”. Journal of the History of Philosophy, 57.4 (2019): 595-619.

Öztürk, Halil. “Şehristânî Ontolojisinde Varlık Anlayışı ve Alanları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/2 (Aralık 2018), 35-55.

Pretzl, Otto. “Erken Dönem İslâm’ın Atom Öğretisi”. çev. Bilal Kır. Kader 13/1 (2015), 561-575.

Sabra, Abdelhamid. I. “The Simple Ontology of Kalam Atomism: An Outline”. Early Science and Medicine 14 (2009), 68-78.

Setia, ‘Adî. “Fakhr al-Dîn al-Râzî on Physics and the Nature of the Physical World: A Preliminary Survey”. Islam & Science, 2 (2004): 61-80.

Setia, ’Adi. “Atomism Versus Hylomorphism in The Kalam of Al-Fakhr Al-Din Al-Razi: A Preliminary Survey of the Matalib al-’Aliyyah”. Islam and Science 4 (2006), 113–140.

Setia, Adi. “Time, Motion, Distance, and Change in the Kalâm of Fakhr al-Dîn al-Râzî: A Preliminary Survey with Special Reference to the Matâlib ‘Âliyyah”. Islam & Science, 6,1 (2008): 13-29.

Sevgıl̇ı,̇ Mâcid. “Cüveynî’nin İstirsâl Meselesi ile Ahvâl Teorisi ve Bu Konular Etrafında Cereyân Eden Tartışmalar”. Siirt Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi, Siirt 2014, sayı: II/1, 139- 157.

Shihadeh, Ayman. “Avicenna’s corporeal form and proof of prime matter in twelfth- century critical philosophy: Abū l-Barakāt, al-Masʿūdī and al-Rāzī”. Oriens, (2014) 42(3–4), 364– 396.

Shihadeh, Ayman. “Classical Ash‘ari Anthropology: Body, Life and Spirit.” In The Muslim World, 102 (3-4) (2012): 433-477.

Yavuz, Yusuf Şevki. “İslam Kelâmında Araz Nazariyesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5-6 (1993), 71-83.

Yazıcı, Muhammed. “Sünni Kelâmcılara Göre Varlık Kategorileri”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 28 (2007), 201-260.

Yıldız, Metin. “Erken Dönem Eş‘ariyye’de Dakîku’l-Kelâm”. Van İlahiyat Dergisi 8/12 (Haziran 2020): 50-67.

TEZLER

Armas, Adnin. Fakhr Al-Dîn Al-Râzî on Time. Thesis M.A. (ISTAC). Kuala Lumpur, 2003.

Baga, Mehmet Sami. İbn Sînâ Sonrası İslam Felsefesinde Cisim Teorisi: Hikmetü’l-‘ayn ve Şerhleri Çerçevesinde. İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2018.

Bennett, David. The spirit of Ahypokeimenonical physics: Another side of Kalām natural philosophy. Los Angeles: University of California, PhD dissertation, 2011.

Eker, Nazlı. Mu’tezile ve Ehl-İ Sünnet Kelamında Ma’dum Problemi. Doktora Tezi, Isparta: SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.

Eliş, Veysel. Ebu’l-Hasan El-Eş‘arî’nin Âlem Anlayışı. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.

Fitzgerald, L. P.. Creation in al-Tafsîr al-Kabîr of Fakhr ad-Dîn al-Râzî. PhD Dissertation, Australian National University, 1992.

Günaydın, Salih. Fahreddîn er-Râzî’nin Düşünce Sisteminde Mekân Kavramı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: MÜSBE, 2013.

Ibrahim, Bilal. Freeing Philosophy from Metaphysics: Fakhr al-Dīn al-Rāzī’s Philosophical Approach to the Study of Natural Phenomena. PhD Dissertation, McGill University, 2013.

Şenharputlu, Ahmet. Klasik Kelâm Döneminde Arazların Bekası Sorunu. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2017.

BİLDİRİLER

Demir, Osman. “XVI. yy. Osmanlı Coğrafyasında Teorik Fizik Tartışmaları: Müeyyedzâde’nin Şübhetü’l-Âmme Risalesinde Hareket-Mekân İlişkisi”. 14. ve 15 Yüzyıl İslam Düşüncesinde Felsefe Kelam ve Tasavvuf, Sempozyum Bildirileri, I. cilt. 2020, 388-400.

Dhanani, Alnoor. “Al-Mâtûrîdî and Al-Nasafî on Atomism and the Tabâiʻ”. Büyük Türk Bilgini İmâm Mâtûrîdî ve Mâtûrîdîlik -Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı-, 22-24 Mayıs 2009- . ed. İlyas Çelebi. 65-76. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Publications, 2012.

Dhanani, Alnoor. “Mâtürîdî ve Nesefî’nin Atomculuk ve Tabiat Anlayışı”. çev. Mehmet Ata Az. Mâtürîdî Gelen-ek-i Çağdaş Metinler Seçkisi III, Derleyen: Recep Alpyağıl (İstanbul: İz Yayıncılık, 2016), 607-616.

Fazlıoğlu, İhsan. “Evren’in Bir Merkezi Var mıdır? Hocazâde’nin Onto-geometrik Bir Araştırması”. Uluslararası Hocazâde Sempozyumu (22-24 Ekim 2010 Bursa, Bildiriler), ed. Tevfik Yücedoğru v.d. Bursa 2011, s. 271-304.